آلزایمر یکی از شایع‌ترین انواع دمانس یا همان زوال عقل در سالمندان است که به تدریج باعث اختلال در حافظه، تفکر و رفتارهای سالمند می‌شود. شناخت به‌موقع نشانه‌های آلزایمر و فراموشی در سالمندان و به‌کارگیری روش‌های پیشگیری از آلزایمر میتواند کیفیت زندگی سالمند و خانواده او را به طور چشمگیری بهبود دهد.تا انتهای مقاله با ما همراه باشید تا نشانه های آلزایمر و روش های پیشگیری و درمان آن را بررسی کنیم:
آیا فراموشی های روزمره به معنی ابتلا به آلزایمر است؟
فراموشی های روزمره ممکن است به دلایل مختلف پیش بیاید. وضعیت استراحت و تغذیه ، وضعیت هورمونی بدن و بسیاری عوامل دیگر میتوانند در پیش آمدن فراموشی های کوچک و گاه و بیگاه موثر باشند. بنابراین اینکه گاهی یادمان برود کلید خانه را کجا گذاشته ایم ، تلفن از دست رفته ای را پاسخ دهیم یا … به معنی ابتلا به آلزایمر یا اختلال حافظه نیست و امری معمول و عادی است.
در مقابل، آلزایمر نوعی فراموشی و اختلال حافظه است که پیشرونده و دائمی محسوب می‌شود. سالمندان مبتلا به آلزایمر به مرور دچار مشکل در انجام کارهای ساده روزمره می‌شوند، مسیرهای آشنا را گم می‌کنند، زمان و مکان را تشخیص نمی‌دهند و بعضا چهره نزدیکان خود را فراموش می‌کنند. این نوع فراموشی موقتی نیست و به تدریج زندگی فرد را مختل کرده و نیاز او به مراقبت مداوم را افزایش می‌دهد.
نشانه‌های آلزایمر در سالمندان
۱.اصلی ترین نشانه آلزایمر : اختلال حافظه و فراموشی
یکی از اولین نشانه های آلزایمر در دوران سالمندی ، بروز اختلالات حافظه و فراموشی است و در موقعیت های مختلف خودش را نشان می‌دهد. برای مثال:
- فراموش کردن مسیر رسیدن به خانه
- فراموشی مکرر جای وسایل و اشیا خانه و عدم توانایی در پیدا کردن آنها
- تکرار کردن بیش از حد یک سوال ، جمله یا داستان و بی اطلاعی از آن
- فراموشی مکرر اسم افراد و نزدیکان
- عدم توانایی در شناسایی افراد و بستگان
- و…
۲. اختلال در انجام کارهای روزمره
برای سالمندی که به آلزایمر دچار شده است ، محاسبات سرانگشتی و ساده هم سخت می شود و دچار سردرگمی می‌شود.همچنین استفاده و پیدا کردن وسایل منزل و یا کارهایی مثل رانندگی برای او سخت و آزار دهنده می شود.
۳.تغییر در زبان و گفتار
تغییر در زبان و گفتار یکی دیگر از جنبه‌های آلزایمر است که اطرافیان سریعاً متوجه آن می‌شوند. فرد ممکن است کلمات رایج را فراموش کند یا در مکالمات از واژه‌های نامناسب و نادرست استفاده نماید. این موضوع باعث می‌شود گفت‌وگوها قطع و وصل شوند و سالمند نتواند یک بحث را به‌طور پیوسته دنبال کند، امری که میتواند ارتباط او را با دیگران تضعیف کند.
۵. تغییرات رفتاری و شخصیتی
در نهایت، تغییرات رفتاری و شخصیتی به شکل پررنگی ظاهر می‌شوند. سالمند ممکن است بی‌قرار و مضطرب شود و یا دچار افسردگی و گوشه‌گیری گردد. در برخی موارد، پرخاشگری، بدبینی و بی‌اعتمادی نسبت به اطرافیان نیز به چشم می‌خورد. این تغییرات نه‌تنها کیفیت زندگی فرد مبتلا را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، بلکه برای خانواده و مراقبان او نیز چالش‌های روانی و عاطفی زیادی ایجاد می‌کنند.
تست آلزایمر و راه های تشخیص آن
تشخیص آلزایمر ، به صورت مقدماتی با ارزیابی‌های بالینی و تست‌های شناختی شروع می شود و در اکثر موارد در همین مرحله تشخیص انجام می شود.بنا به تشخیص پزشک گاها آزمایشات پاراکلینیک و تصویر برداری نیز انجام می شود.در ادامه برخی تست های رایج آلزایمر را به صورت مختصر بررسی میکنیم:
تست MMSE یا اِم اِم اِس ای
تست MMSE یکی از معروف‌ترین و پرکاربردترین روش ها برای بررسی حافظه و توانایی‌های ذهنی افراد است.این آزمون ظاهر ساده و فریبنده ای دارد!( وقتی میزان سادگی آن را ببینید با خود می‌گویید “یعنی واقعا پزشک قرار است از این سوالات آبکی نتیجه ای بگیرد..؟!) در واقع این آزمون شامل یک سری سوالات بسیار رایج و ساده است مثل : اینجا کجاست؟ ما الان کجا هستیم؟ اسمت چیه؟ و… و این سوالات که البته محدود به همین چند سوال نیست ، با یک فاصله ی زمانی از شخص پرسیده می شود.
نهایتا به تشخیص پزشک برای فرد نمره ای در نظر گرفته می شود که معمولا در بازه ی ۱ تا ۳۰ است و هر چقدر این عدد بیشتر باشد ، وضعیت حافظه و شناختی شخص بهتر است.اگر این نمره پایین باشد، یعنی حافظه یا دیگر توانایی‌های ذهنی فرد دچار مشکل شده و ممکن است نشانه‌ای از آلزایمر یا نوعی دیگر از دمانس باشد.
تست MoCA یا موکا
تست حافظه و شناختی موکا MoCA ، یک نسخه ی پیشرفته تر و دقیق تر از تست MMSE است.از این تست معمولا برای تشخیص زودهنگام آلزایمر یا مشکلات حافظه استفاده می شود بنابراین منطقی است که پیچیدگی بیشتری داشته باشد.
در این تست علاوه بر سوالات آسان و رایج مثل جهت یابی ، مکان ، تاریخ یا به یادآوری اسم ها و افراد … ، شخص باید کارهایی انجام دهد که توانایی های بیشتری از مغز او را به چالش بکشد. یک چیزی در مایه های تست هوش ساده مثل وصل کردن نقاط برای کشیدن یک شکل ، تعداد اعداد و جمله ها و …
در این تست، علاوه بر سوال‌های مربوط به حافظه و جهت‌یابی (مثل تاریخ و مکان)، فرد باید کارهایی انجام بدهد که توانایی‌های بیشتری از مغز را درگیر میکند؛ مثلاً وصل کردن نقطه‌ها برای کشیدن یک مسیر، تکرار اعداد یا جملات، نام‌گذاری تصاویر، یا حل کردن یک سوال ساده که نیاز به فکر کردن دارد.
راه های پیشگیری از آلزایمر در سالمندان
با وجود اینکه هنوز راه دقیق و قطعی برای جلوگیری از آلزایمر وجود ندارد اما تحقیقات نشان داده است رعایت یک سری نکات در سبک زندگی میتواند خطر ابتلا به آلزایمر یا زوال عقل را تا حدی کم کند یا دست کم تا حدی آن را به تعویق بیندازد. در ادامه راه هایی برای بهبود سبک زندگی که میتواند در پیشگیری از آلزایمر موثر باشد را بررسی میکنیم:
۱.تعذیه ی سالم و حساب شده
توضیح علمی : وقتی صحبت از تغذیه حساب شده و سلامت مغز می شود ، منظور فقط «سبزیجات یا ویتامین بیشتر» نیست؛ بحث بر سر الگوهای غذایی است که از نظر علمی التهابِ سیستمایک و بارِ عروقیِ مغز را پایین می‌آورند، سوخت‌وساز را متعادل می‌کنند و محیطی فراهم می‌کنند که به تعبیر علمی نورون‌ها کندتر فرسوده شوند. (همین فرسوده شده نورون ها عامل اصلی آلزایمر می باشد)
شواهد نشان می‌دهد الگوهای غذایی سالم و دقیق تا حدی موجب جلوگیری از آلزایمر می شود.(هنوز میزان تاثیر آن اثبات نشده) منظور از الگوی غذایی سالم ، رژیم غذایی ای است که به صورت عمده شامل: سبزیجاتِ برگ‌سبز، حبوبات، مغزدانه‌ها، غلات کامل، ماهی‌های چرب و روغن زیتونِ و در کنار آن رعایت محدودیت ها در مصرف گوشت‌های فراوری‌شده، قندهای افزوده و چربی‌های اشباع است.
البته لازم است بدانیم که طبق تحقیقات رابطه‌ی دقیق و مشخصی بین تغذیه و آلزایمر پیدا نشده اما با این حال تصویر کلی که از تاثیر تغذیه در پیشگیری از آلزایمر داریم به این صورت است : هرچند یک رژیم غذایی «معجزه» نمی‌کند، اما الگوی غذاییِ سالم و دوستدارِ قلب—به‌ویژه وقتی با فعالیت بدنی، سلامت روان و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای همراه باشد—میتواند شروع بیماری آلزایمر و فراموشی در سالمندان را به‌تعویق بیندازد.
جمع بندی این است که تغذیهٔ سالم «به‌تنهایی» تضمینِ پیشگیری نیست ، اما خب اگر حتی قضیه ی «آلزایمر» را هم فاکتور بگیریم باز هم فواید بیشماری برای سالمند دارد .
پیشنهاد میکنیم مقاله ی “بهترین تغذیه برای سالمندان” را مطالعه کنید.
۲.فعالیت بدنی منظم
ورزش و تحرک بدنی برای مغز فقط «کالری‌سوزی» نیست؛ فعالیت بدنی از دید علمی عروقِ مغزی را سالم‌تر میکند، حساسیت به انسولین را بالا می‌برد، فشارخون و التهاب را پایین می‌آورد و با افزایش فاکتورهای نوروتروفیک (مثل BDNF) محیطی فراهم میکند که ارتباطات عصبی پایدارتر بماند که کمک زیادی به پیشگیری از آلزایمر میکند.
تحقیقات نشان می‌دهند کسانی که به‌طور منظم فعالیت بدنی هوازی دارند (حتی با شدت متوسط مثل پیاده‌روی با سرعت متوسط هفته ای حدود ۲ ساعت )، نسبت به افراد کم‌تحرک ، با خطر کمتری از نظر ابتلا به دومانس یا آلزایمر مواجه اند. با این حال اگر فعالیت های بدنی با رعایت رژیم غذایی سالم ، فعالیت های ذهنی و اجتماعی ، کنترل کیفیت خواب و بیماری های زمینه‌ای همراه باشد تاثیر مطئن تری دارد.
با توجه به منابع علمی معتبر پیشنهاد میکنیم چنین برنامه ورزشی سبک و منظمی داشته باشید : بیشتر روزهای هفته ۳۰ دقیقه فعالیت هوازی (پیاده‌روی تند، دوچرخه سبک، شنا)، ۲–۳ جلسه تمرین مقاومتی سبک تا متوسط برای حفظِ تودهٔ عضلانی و تراکم استخوان، و چند دقیقه تمرین تعادلی/انعطاف‌پذیری.
نکتهٔ مهم این است که شروعِ تدریجی و بررسی وضعیت قلبی‌عروقی در سالمندانی که بیماری زمینه ای دارند باید زیر نظر پزشک باشد.
پیام کلیدی: هر حرکتی بهتر از بی‌حرکتی است، و استمرار از شدت مهم‌تر است؛ میتوانید خیلی آرام و به صورت سبک با پیاده روی شروع کنیدو به مرور فعالیت خود را افزایش دهید.(مثلا روزی ۳۰۰ قدم بیشتر ) این رویکرد علاوه بر کاهشِ ریسکِ ابتلا به آلزایمر ، بهبود گردش خون، کاهش ریسک ابتلا به دیابت و افسردگی که همگی با «نشانه های آلزایمر و فراموشی در سالمندان» در ارتباط‌اند را هم در پی دارد
۳. فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی
طبق تحقیقات عملکرد مغز شباهت زیادی به عضلات دارد و تمرین را دوست دارد. تعاملات اجتماعی منظم ، یادگیری مهارت های تازه ، مشارکت در فعالیت های گروهی و کارهای هدفمند ، تاثیرات بسیار مثبتی روی مغز دارد. در واقع از نگاه علمی باعث می‌شود شبکه های نورونی درگیر با توجه ، حافظه کاری و کارکرد های اجرایی را فعال نگه می‌دارندو به «ذخیرهٔ شناختی» می‌افزایند.(ذخیره‌ای که در برابر آسیب‌های پاتولوژیکِ آلزایمر تاب‌آوری بیشتری ایجاد میکند).
مهم : شواهد علمی بلند مدت نشان می‌دهد «انزوای اجتماعی» و «تنهایی» خطر دمانس یا زوال عقل را افزایش می‌دهد. در مقابل مشارکت‌های اجتماعی و فعالیت‌های ذهنی چالش برانگیز میتواند تاثیر مثبتی بر بهبود عملکرد مغز بگذارد.
البته که در شواهد علمی هم همیشه قطعیت صددرصدی وجود ندارد ، ولی یک نتیجه مهم و مطمئن تر وجود دارد: عملکرد مغز در حوزه‌های شناختی (سرعت پردازش، استدلال و حافظه)در هر سنی قابل بهبود است.
چه اقداماتی می‌توان در راستای بهبود وضعیت عملکرد ذهنی سالمندان انجام داد؟
یکی از مهم ترین خدمات ما در مایار به همین حوزه برمی‌گردد. ما توجه ویژه ای به بهبود عملکرد ذهنی ، شناختی و روانی سالمندان داریم.
در مایار برای بهبود وضعیت حافظه و عملکرد شناختی ذهنی سالمندان برنامه های ویژه ای در نظر گرفته ایم مثل :
دورهمی های سالمندی : در این دورهمی ها سالمندان هم علاقه و خلق و خو را گرد هم می‌آوریم و علاوه بر اینکه زمینه را برای ایجاد گفت و گو های مناسب و نشاط آور فراهم می کنیم برای آن ها جلسات مشاوره گروهی و یا فردی برگزار میکنیم.
جلسات کتاب‌خوانی : خواند کتاب یک چالش مناسب برای ذهن است که علاوه بر تاثیرات مثبت بر عملکرد ذهن سالمند ، حس ارزشمندی و توانمندی را در او تقویت میکند.
تماشای فیلم به صورت گروهی و نقد و بررسی ، گوش دادن به موسیقی ، جلسات نقاشی و طراحی گروهی ( آموزشی و کارگاهی ) ، برگزاری مسابقات و سرگرمی های دوستانه
همه ی موارد فوق میتوانند تاثیر مثبتی در عملکرد ذهنی و همچنین افزایش نشاط و عزت نفس سالمند داشته باشند.ما در مایار تمرکز ویژه ای بر ارائه ی این خدمات داریم . در صورت تمایل میتوانید همین حالا جهت استفاده از این خدمات با ما تماس بگیرید. کافی است روی “دکمه‌ی تماس با مایار” بزنید.
۴.کنترل بیماری‌های زمینه ای
کنترل بیماری‌ها و عوامل خطر جسمی نقش بسیار مهمی در پیشگیری از آلزایمر و فراموشی در سالمندان دارد. فشار خون بالا، دیابت و چربی خون میتوانند به رگ‌ها و سلول‌های مغزی آسیب بزنند و روند افت شناختی را تسریع کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که کنترل دقیق فشار خون میتواند از بروز مشکلات شناختی خفیف و پیشرفت آن به سمت دمانس جلوگیری کند. علاوه بر این، بررسی و درمان کم‌شنوایی نیز اهمیت زیادی دارد؛ استفاده از سمعک و آموزش شنیداری در سالمندان پرخطر میتواند کاهش شناختی را کندتر کند.
مدیریت عواملی مثل : دیابت، افسردگی، ترک سیگار، کاهش مصرف الکل و درمان کمبود ویتامین‌ها نیز به کاهش خطر کمک میکند. از نظر عملی، بررسی منظم فشار خون و قند خون، بررسی پروفایل چربی، کنترل کم‌شنوایی و فعالیت بدنی منظم، همراه با تغذیه سالم و خواب کافی، یک بستهٔ کامل برای کاهش ریسک دمانس و آلزایمر ایجاد میکند. به عبارت دیگر، مدیریت فعال و مستمر این عوامل میتواند بروز و شدت نشانه‌های آلزایمر و فراموشی در سالمندان را به تأخیر بیندازد و کیفیت زندگی آنها را بهتر کند.
۵) بهبود کیفیت خواب
خواب سالم برای مغز به‌اندازه تغذیه و ورزش اهمیت دارد. کم‌خوابی یا پرخوابی میتواند فرآیند پاکسازی مغز از مواد زائد و عملکرد سلول‌های عصبی را مختل کند و خطر افت شناختی و ابتلا به آلزایمر را افزایش دهد. مطالعات نشان می‌دهند که خواب ۷ تا ۸ ساعت در شب کمترین ریسک را دارد. اختلالات خواب مانند آپنهٔ انسدادی نیز با مشکلات حافظه و تمرکز و افزایش خطر آلزایمر مرتبط است و درمان آن با CPAP میتواند روند افت شناختی را کند کند. برای سالمندان توصیه می‌شود زمان‌بندی خواب منظم داشته باشند، محیط خواب تاریک و خنک باشد، مصرف کافئین و استفاده از صفحه‌نمایش در شب محدود شود و در صورت مشکلاتی مانند خروپف شدید یا خواب‌آلودگی روزانه، به متخصص مراجعه کنند. هدف ایجاد «سلامت خواب چندبعدی» است تا همراه با سایر عوامل سبک زندگی، بروز یا شدت نشانه‌های آلزایمر در سالمندان به تأخیر بیفتد.
جمع‌بندی
شناخت دمانس یا بیماری آلزایمر و توجه به روش‌های پیشگیری از آلزایمر مثل تغذیه سالم، ورزش منظم، فعالیت‌های ذهنی و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای میتواند نقش مهمی در ارتقای کیفیت زندگی سالمندان داشته باشد. هرچقدر زودتر علائم شناسایی شوند، امکان مدیریت بهتر بیماری بیشتر خواهد بود.
سوالات متداول
خیر، بسیاری از افراد سالمند دچار فراموشی‌های خفیف طبیعی می‌شوند. آلزایمر زمانی مطرح است که این فراموشی‌ها مداوم، پیشرونده و همراه با سایر علائم باشد.
در حال حاضر درمان قطعی وجود ندارد، اما داروها و تغییر سبک زندگی میتوانند سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهند.
وقتی سالمند دچار فراموشی‌های شدید و اختلال در زندگی روزمره می‌شود یا تغییرات رفتاری غیرعادی نشان می‌دهد، باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد.
تحقیقات نشان می‌دهد فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی میتوانند خطر ابتلا را کاهش دهند یا روند بیماری را کندتر کنند.
